Küçük çocukların çoğu, anlamasalar bile ölümün farkındadır. Ölüm, çizgi filmlerde ve televizyonda ortak bir temadır ve çocuğunuzun bazı arkadaşları sevdiklerini çoktan kaybetmiş olabilir. Ancak kederi ilk elden yaşamak çocuklar için farklı ve genellikle kafa karıştırıcı bir süreçtir.
Çocuklar şu konularda kayıp ve yas süreci yaşayabilir:
· Bir aile üyesinin veya arkadaşının ölümü
· Bir evcil hayvanının ölümü
· Ayrılan ebeveynler veya aile ayrılığı
· Yeni bir eve veya okula taşınmak
· Favori bir oyuncağın veya yorganın kaybı
· Öğretmenleri veya sınıfları değiştirme
· Bir arkadaşlığın veya arkadaşın kaybolması
· Engellilik veya tıbbi hastalığa sahip olmak
· Bir aile üyesinin hasta olduğunu öğrenmek
· Bir krize bağlı kayıp-yangın, sel, kaza
Aşağıdakiler gibi birçok duygu yaşayabilirler:
· Üzüntü
· Rahatlama
· İnançsızlık
· Suç
· Hüsran
· Korku
· Öfke
· Panik
· Şok
· Bilinç bulanıklığı
· Kaygı
· Uyuşma
· Özlem
· Duygu eksikliği
Keder ve kayıpla ilgili ciddi sorunları olan çocuklar şu belirtilerden birini veya birkaçını gösterebilir:
· Çocuğun günlük aktivitelere ve olaylara ilgisini kaybettiği uzun bir depresyon dönemi
· Uyuyamama, iştahsızlık, uzun süreli yalnız kalma korkusu
· Uzun bir süre davranışlarda ve konuşmada gerilik (bebeklik dönemine inme)
· Ölü kişiyi aşırı taklit etmek
· Ölen aile üyesiyle uzun bir süre konuştuklarına veya görüştüklerine inanmak
· Ölü kişinin yanına gitmek istediğine dair tekrarlanan ifadeler
· Arkadaşlardan çekilme
· Okul performansında keskin düşüş veya okula gitmeyi reddetme
Bu belirtiler devam ederse, profesyonel yardım gerekebilir. Bir çocuk ve ergen psikiyatristi veya diğer nitelikli bir akıl sağlığı uzmanı, çocuğun ölümü kabul etmesine yardımcı olabilir ve diğerlerinin yas sürecinde çocuğa yardım etmesine yardımcı olabilir. Bir ebeveyn olarak, bir çocuğu kaybın acılarından koruyamazsınız, ancak onun güvende hissetmesine yardımcı olabilirsiniz. Ve duygularını ifade etmesine izin vererek ve onu teşvik ederek, gelecekte ona iyi hizmet edecek sağlıklı başa çıkma becerileri geliştirmesine yardımcı olabilirsiniz.
1) Çocuklar farklı şekilde yas tutar
Sevdiği birini kaybettikten sonra, bir çocuk ağlamaktan bir dakika sonra oyunu oynamaya geçebilir. Değişken ruh hali, üzgün olmadığı ya da kederini bitirdiği anlamına gelmez; çocuklar yetişkinlerden farklı bir şekilde başa çıkarlar ve oyun oynamak, çocuğun bunalmasını önlemek için bir savunma mekanizması olabilir. Ölen kişiye veya tamamen başka birine karşı depresif, suçlu, endişeli veya kızgın hissetmek de normaldir. Çok küçük çocuklar gerileyip tekrar yatağı ıslatmaya başlayabilir veya bebek konuşmasına geri dönebilir.
2) Yas sürecindeki bir çocuğu duygularını ifade etmeye teşvik edin
Çocukların hissettikleri duyguları ifade etmeleri iyidir. Ölümle ilgili pek çok iyi çocuk kitabı vardır ve bu kitapları birlikte okumak çocuğunuzla bir sohbet başlatmak için harika bir yol olabilir. Pek çok çocuk duygularını kelimelerle ifade edemediğinden, diğer yararlı kaynaklar arasında resimler çizmek, bir not defteri oluşturmak, fotoğraf albümlerine bakmak veya hikayeler anlatmak yer alır.
3) Gelişimsel olarak uygun olun
Bir çocuğun ölüme nasıl tepki vereceğini veya kavramı kavrayabilip kavrayamayacağını bilmek zordur. Çok fazla bilgi vermeye gönüllü olmayın, çünkü bu ezici olabilir. Bunun yerine sorularını yanıtlamaya çalışın. Çok küçük çocuklar genellikle ölümün ne olduğunu fark etmez, kayıtsız kalırlar ve işlerini yapıp yemeklerini yedikleri takdirde, sevdikleri ölü birinin geri geleceğini düşünebilirler. Psikiyatrist Gail Saltz’ın açıkladığı gibi, “Çocuklar ölümün kötü olduğunu anlıyor ve ayrılıktan hoşlanmıyorlar ama sonsuza kadar kavramı mevcut değil.”
Daha büyük, okul çağındaki çocuklar ölümün kalıcılığını anlarlar, ancak yine de birçok soruları olabilir. Dürüst ve net bir şekilde cevaplamak için elinizden gelenin en iyisini yapın. Her şeye cevap veremezseniz elbette sorun değildir; önemli olan çocuğunuza açık olmaktır.
4) Çocuklarla yas ve kayıp hakkında konuşun
Bir çocuğa ölüm haberini vermek asla kolay değildir, ancak bu süreçte sizin tarafınızdan duyulduğunu, desteklendiğini bilmeleri ve hissetmeleri önemlidir. Yardımcı olacak bazı ipuçları:
· Olanlar hakkında olabildiğince dürüst ve açık olmaya çalışın
· Yaşlarına uygun bir dil kullanın, böylece anlamaları daha kolay olur
· Somut kelimeler kullanın -örneğin, “öldü” veya “ölüm” deyin
· “Uyumak” veya “vefat etmek” gibi üstü kapalı ifadeler kullanmaktan kaçının
· Onları dinleyin -şu anda tüm yanıtlara sahip olmamak sorun değil
· Sakin ve tutarlı bir şekilde çocuğunuzun sorularına cevap verin
· Sabırlı olun -cevapları işlemek için birkaç kez duymaları gerekebilir
· Ne olduğunu açıklamaya yardımcı olması için hikâye kitaplarını, oyuncakları ve oyunları kullanabilirsiniz
· İstedikleri zaman sizinle konuşabileceklerini bilmelerini sağlayın
· Çok üzülüyorsanız, güvendiğiniz başka bir yetişkinden çocuğunuzla konuşmasını isteyin
· Kendi duygularınızı paylaşarak onları duygularını ifade etmeye teşvik edin.
5) Cenazeye katılma durumunu değerlendirin
Cenazeye katılıp katılmamak tamamen size ve çocuğunuza bağlı olan kişisel bir karardır. Cenazeler kapanış sağlamaya yardımcı olabilir, ancak bazı çocuklar bu kadar yoğun bir deneyime hazır değildir. Bir çocuğu cenazeye katılmaya asla zorlamayın. Çocuğunuz gitmek istiyorsa, göreceği şeye onu hazırladığınızdan emin olun. Cenazelerin çok üzücü durumlar olduğunu ve bazı insanların muhtemelen ağlayacağını açıklayın. Bir tabut olacaksa onu da buna hazırlamalısınız. En iyi hazırlanmış çocuğun bile sinirlenebileceğini ve davranışının tahmin edilemez olabileceğini unutmayın. Dr. Saltz, “Çocuklar isteyebileceğiniz veya beklediğiniz şekilde davranmayacaklar” demiştir. “Bir cenazenin en iyi yol olmadığına karar verirseniz, veda etmenin başka yolları da var.” Bir ağaç dikmek, hikayeleri paylaşmak veya balonları serbest bırakmak, bir çocuğa kapanış sağlamak için iyi alternatifler olabilir.
6) Ölümden sonraki hayatı tartışın
Dr. Saltz, ölümden sonraki yaşam fikrinin yas sürecindeki bir çocuğa çok yardımcı olabileceğini söylüyor. Ölümden sonraki yaşam hakkında dini inançlarınız varsa, şimdi bunları paylaşmanın tam zamanı olabilir. Ancak dindar olmasanız bile, bir kişinin başkalarının kalplerinde ve zihinlerinde yaşamaya devam ettiği konseptiyle çocuğunuzu yine de rahatlatabilirsiniz. Ayrıca bir karalama defteri oluşturabilir veya kaybettiğiniz kişiyi temsil eden bir şey ekleyebilirsiniz.
7) Kendi yasınızı görmezden gelmeyin
Çocuklar genellikle ebeveynlerinin yas tutma davranışını taklit edeceklerdir. Çocuklara üzgün olmanın veya üzgün hissetmenin iyi olduğu konusunda güvence verdiği için duygularınızı göstermeniz önemlidir. Bununla birlikte, patlayıcı veya kontrolsüz bir şekilde tepki vermek çocuğunuza kederle baş etmenin sağlıksız yollarını öğretir.
8) Rutinlere bağlı kalın
Çocuklar rutinlerde büyük rahatlık bulurlar, bu nedenle biraz yalnız kalmaya ihtiyacınız varsa, çocuğunuzun hayatını olabildiğince normal tutmaya yardımcı olabilecek akraba veya arkadaşlar bulmaya çalışın Sevdiğiniz birinin ölümü için üzülmek önemli olsa da bu çocuğunuzun hayatın devam ettiğini anlaması için oldukça önemli bir adımdır.
9) Bazı özel durumlar olabilir
Birçok çocuk için bir evcil hayvanın ölümü, ilk ölüme maruz kalmaları olacaktır. Çocukların evcil hayvanlarıyla kurdukları bağlar çok güçlüdür ve bir aile evcil hayvanının ölümü son derece üzücü olabilir. Önemini küçültmeyin veya ölü evcil hayvanı hemen yeni bir hayvanla değiştirin. Bunun yerine, çocuğunuza köpeği veya kedisi için yas tutması için zaman tanıyın. Bu, çocuğunuza ölümü ve yasla nasıl başa çıkılacağını sağlıklı ve duygusal olarak destekleyici bir şekilde öğretmek için bir fırsattır. Bir büyükanne ve büyükbabanın ölümü de küçük çocuklar için ortak bir deneyimdir ve “Sırada annem olacak mı?” gibi birçok soruyu gündeme getirebilir. Çocuğunuza muhtemelen uzun bir süre yaşayacağınızı söylemeniz önemlidir. Bir ebeveynin ölümünden sonra, çocuklar doğal olarak kalan ebeveynin veya diğer bakıcıların ölümü konusunda endişeleneceklerdir. Bir çocuğa sevildiğine ve her zaman bakılacağına dair güvence verebilirsiniz. Bu süre zarfında ek bakım sağlamaya yardımcı olması için aile üyelerine güvenmek iyi bir fikir olabilir. Dr. Saltz ayrıca, bir ebeveynin veya kardeşin ölümü gibi ciddi bir ölüm durumunda tedavi önermektedir. “Terapi, bir çocuk kederli olduğu için diğer aile üyeleriyle konuşamayacağını hissettiğinde konuşmak için başka bir çıkış yolu sağlar.”
10) Ciddi sorunları tedavi ile çözmeye çalışın (psikolojik destek almak)
Çocuğunuzun alışılmadık şekilde üzgün göründüğünü ve keder ve kaybıyla baş edemediğini fark ederseniz, uyum bozukluğu denen bir şeye sahip olabilir. Uyum bozukluğu, bazı çocukların ağrılı veya yıkıcı bir olay yaşadıktan sonra geliştirdiği ciddi ve üzücü bir durumdur. Çocuğunuzun bir kayıptan sağlıklı bir şekilde kurtulamadığını düşünüyorsanız, uzman birine danışmak iyi bir fikirdir.
